اختلال بیش‌فعالی و کم‌توجهی یا به اختصار ADHD یکی از شایع‌ترین اختلالات رفتاری دوران کودکی است که می‌تواند بر روابط، یادگیری و رشد اجتماعی کودک تأثیر بگذارد. تشخیص زودهنگام و آگاهی از نشانه‌ها می‌تواند به مدیریت بهتر این شرایط کمک زیادی کند.
در این مقاله، به زبان ساده به بررسی نشانه‌های اختلال بیش‌فعالی در کودکان، راه‌های تشخیص آن و همچنین چند توصیه مهم برای والدین می‌پردازیم.
اگر به دنبال بهترین کلینیک روانشناسی در مشهد هستید، همین حالا نوبت خود را رزرو کنید.
فهرست مطالب
- 1 اختلال بیش‌فعالی در کودکان چیست؟
- 2 نشانه‌های اختلال بیش‌فعالی و کم‌توجهی در کودکان
- 3 علل احتمالی ADHD در کودکان
- 4 چگونه اختلال بیش‌فعالی در کودکان تشخیص داده می‌شود؟
- 5 آیا هر کودک پرتحرکی دچار بیش‌فعالی است؟
- 6 راهکارهای برخورد با کودک بیش‌فعال
- 7 چه زمانی باید به روان‌شناس کودک مراجعه کنیم؟
- 8 سخن پایانی: درک و حمایت، کلید موفقیت کودک بیش‌فعال
اختلال بیش‌فعالی در کودکان چیست؟
ADHD مخفف Attention Deficit Hyperactivity Disorder است. این اختلال نوعی مشکل در عملکرد مغز است که باعث می‌شود کودک نتواند تمرکز کند، بی‌قرار باشد یا کارها را تا پایان انجام ندهد.
بعضی کودکان بیشتر مشکل تمرکز دارند، بعضی بیشتر فعالیت زیاد و بی‌قراری دارند و برخی هم ترکیبی از هر دو را نشان می‌دهند.
نشانه‌های اختلال بیش‌فعالی و کم‌توجهی در کودکان
۱. مشکلات تمرکز و توجه
• کودک در انجام تکالیف یا گوش دادن به صحبت‌ها دچار مشکل است.
• به‌راحتی حواسش پرت می‌شود.
• کارهایی را که شروع می‌کند، نیمه‌کاره رها می‌کند.
• وسایلش را زیاد گم می‌کند (مثل مداد، کتاب، اسباب‌بازی).
۲. رفتارهای بیش‌فعالانه
• مدام در حال حرکت است، حتی زمانی که باید ساکت بنشیند.
• زیاد حرف می‌زند و وسط صحبت دیگران می‌پرد.
• توانایی انتظار کشیدن در صف یا نوبت را ندارد.
• بی‌قرار است و نمی‌تواند برای مدتی طولانی در یک جا بنشیند.
۳. رفتارهای تکانشی
• بدون فکر عمل می‌کند (مثلاً ناگهان از خیابان رد می‌شود).
• صبر و تحمل کمی دارد.
• حرف‌هایی می‌زند که ممکن است باعث ناراحتی دیگران شود.
علل احتمالی ADHD در کودکان
هیچ علت مشخص و واحدی برای ADHD وجود ندارد، اما چند عامل در بروز آن نقش دارند:
• ژنتیک: سابقه خانوادگی یکی از عوامل مهم است.
• ساختار مغز: تفاوت‌هایی در نحوه عملکرد بخش‌هایی از مغز دیده شده.
• محیط: قرار گرفتن در معرض دود سیگار، مصرف الکل در دوران بارداری یا زایمان زودرس.
• روابط خانوادگی پرتنش: هرچند علت اصلی نیست، اما می‌تواند وضعیت را بدتر کند.
چگونه اختلال بیش‌فعالی در کودکان تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص ADHD نیاز به بررسی دقیق توسط پزشک یا روان‌شناس کودک دارد. هیچ آزمایش خون یا تصویربرداری خاصی برای آن وجود ندارد، بلکه با مشاهده رفتار کودک و بررسی تاریخچه او انجام می‌شود.
🧩 مراحل تشخیص اختلال بیش‌فعالی در کودکان:
1. مصاحبه با والدین و معلمان
رفتار کودک در خانه و مدرسه بررسی می‌شود تا نشانه‌ها در بیش از یک محیط دیده شوند.
2. استفاده از چک‌لیست‌های استاندارد
روان‌شناس از پرسشنامه‌های معتبر برای ارزیابی سطح بیش‌فعالی و کم‌توجهی استفاده می‌کند.
3. بررسی سایر اختلالات
گاهی کودک مشکلات دیگری مانند اضطراب، اختلال یادگیری یا اوتیسم دارد که با ADHD اشتباه گرفته می‌شود.
آیا هر کودک پرتحرکی دچار بیش‌فعالی است؟
خیر! بسیاری از کودکان به‌طور طبیعی پرانرژی یا کم‌تمرکز هستند، به‌ویژه در سنین پایین. تفاوت ADHD در شدت، تداوم و تأثیر آن بر عملکرد تحصیلی و اجتماعی کودک است.
اگر علائم فقط گاهی دیده شود یا در یک محیط خاص (فقط مدرسه یا فقط خانه)، معمولاً بیش‌فعالی نیست.
راهکارهای برخورد با کودک بیش‌فعال
اگر تشخیص ADHD برای کودک شما داده شده، نگران نباشید. این اختلال قابل مدیریت است و بسیاری از کودکان با کمک والدین و متخصصان، زندگی موفقی دارند.
مهم‌ترین راهکارها برای والدین:
۱. برقراری روتین منظم
کودک باید بداند چه زمانی برای خواب، بازی، غذا و تکلیف در نظر گرفته شده است. نظم باعث کاهش بی‌قراری می‌شود.
۲. تقویت رفتارهای مثبت
هر زمان که کودک رفتار درستی دارد، آن را با تحسین یا پاداش کوچک تشویق کنید.
۳. اجتناب از تنبیه‌های شدید
تنبیه بدنی یا سرزنش شدید می‌تواند علائم کودک را بدتر کند.
۴. استفاده از روش‌های درمانی
روان‌درمانی (مثل رفتاردرمانی)، مشاوره والدین و در برخی موارد داروهای تجویزی می‌توانند مفید باشند.
چه زمانی باید به روان‌شناس کودک مراجعه کنیم؟
اگر علائم ADHD بیش از ۶ ماه ادامه داشت و در مدرسه، خانه یا روابط کودک مشکل ایجاد کرد، بهتر است برای ارزیابی دقیق به روان‌شناس یا روان‌پزشک کودک مراجعه شود.
سخن پایانی: درک و حمایت، کلید موفقیت کودک بیش‌فعال
اختلال بیش‌فعالی و کم‌توجهی پایان دنیا نیست. با شناخت دقیق نشانه‌های بیش‌فعالی در کودکان، تشخیص به‌موقع و استفاده از روش‌های علمی، می‌توان آینده‌ای روشن برای این کودکان رقم زد. نقش والدین در این مسیر بسیار مهم است؛ صبوری، درک و حمایت واقعی می‌تواند بیش از هر دارویی مفید باشد.