طرحواره ها یا تله های شخصیتی چیست

تله شخصیتی چیست؟

تله شخصیتی مسئله مهمی که شاید هنوز آن را به خوبی نمیشناسید. تا به حال به این اندیشیده‌اید که چرا گاهی برخی از رفتارهای آسیب‌زای خود را نادیده می‌گیریم؟

خواندن این طرحواره ها و تله ها حدود ۱۰ دقیقه زمان شما را میگیرد اما دنیای شما رو در مسیر رشد سوق میدهد پس در این مقاله از دوستکام با ما همراه باشید.

این که بعضی از خصوصیات اخلاقی ما چگونه روند پیشرفت شخصیت ما را کند می‌کنند، اتفاقی است که برای همه ما می‌افتد. انگار که ما دچار یک تله شده باشیم. تله‌ای که خارج شدن از آن راحت نیست. این مسئله در روانشناسی توجیهی کاملا علمی دارد. تله‌های شخصیتی همیشه وجود دارند؛ اما به صورت غیر قابل رویت.

طرحواره درمانی روش رهایی از تله های شخصیتی

طرحواره درمانی یکی از سبک‌های درمان روان‌شناختی یکپارچه است که در واقع ترکیبی از روش‌های مختلف درمان از جمله رفتاردرمانی شناختی میباشد. هدف این نوع درمان به چالش کشیدن و اصلاح برخی از عمیق‌ترین باورهای ناسازگارانه‌ای است که در مورد خود و جهان داریم که تله‌های شخصیتی نام دارند.

تله‌های شخصیتی چگونه عمل میکنند؟

طرحواره‌ها یا تله‌های شخصیتی باورها و اعتقاداتی هستند که نسبت به خود داریم و عکس‌العمل‌های عادی ما نسبت به تجربیاتی به حساب می‌آیند که در نخستین سال‌های عمرمان شکل گرفته و با آنها بزرگ شده‌ایم.

این تله‌ها به حدی در وجود ما نهادینه شده‌اند که هرگز آنها را زیر سؤال نمی‌بریم و اغلب حتی از وجود آنها کاملاً آگاهی نداریم. جفری یانگ؛ بنیان‌گذار آمریکایی مؤسسه طرحواره درمانی، در کتابی با عنوان “زندگی خود را دوباره بیافرینید“، این روش درمانی را توضیح داده است. وی در این کتاب به توضیح کامل انواع تله‌های شخصیت می‌پردازد.

آسیب اصلی طرحواره‌ها چیست؟

از آن‌جایی که این طرحواره‌ها یا تله‌های زندگی کاملاً در ما نهفته هستند و از آن‌جا که به طور ناخودآگاه به آن‌ها چسبیده‌ایم، می‌توانند در برابر درمان یا تغییر مقاومت زیادی داشته باشند. درمانگران طرحواره‌های ناسازگار اولیه و خاص را شناسایی می‌کنند که منشا شکل‌گیری افکار ما در مورد وقایع، روابط و تجربیات بعدی و واکنش ما نسبت به آن‌ها می‌شود. این افکار مانع آن می‌شوند که به اهدافمان دست یابیم و یک زندگی لذت‌بخش را تجربه نماییم. همچنین، ممکن است به روابط ما با دوستان، همکاران و افرادی که دوستشان داریم، آسیب بزنند.

تله‌های شخصیتی ما را از روابط سالم که حق مسلم ماست، بازمیدارند

تله‌های شخصیتی ادامه‌دار هستند؛ این تله‌ها مانع مواجهه با عمیق‌ترین احساسات ما می‌شوند. برای مثال، فرض کنید به عنوان واکنشی نسبت به محرومیت عاطفی (شاید از سمت مادر یا یک شخص مهم دیگر) دچار تله “محرومیت هیجانی” گشته‌اید. این تله شما را به این باور می‌رساند که شما لایق عشق نیستید. در نتیجه ممکن است با دور کردن ناخودآگاه مردم – از جمله افرادی که در حقیقت می‌توانند این نیاز را برآورده کنند – خود را در برابر این احساس آسیب‌رسان محافظت کنید.

توجه: شما می‌توانید برای تشخیص بهتر از طرحواره خود، از تست طرحواره یانگ هم استفاده نمایید.

 

درمان تله‌های شخصیتی چگونه اتفاق می‌افتد؟

در تحقیقات روان‌شناختی، هجده طرحواره جداگانه شناسایی گردیده است که درمانگر و مراجع در طی پروسه درمان تلاش می‌کنند که آن‌ها را شناسایی و درمان کنند. اغلب افرادی که وارد این شکل از درمان می‌شوند، بیش از یک طرحواره خواهند داشت و به نظر می‌رسد بعضی از طرحواره‌ها به صورت “مشارکتی” کار می‌کنند، که هر یک اثرات دیگری را تقویت می‌کنند.

 

مزیت طرحواره درمانی

به‌طور معمول، نتایج طرحواره درمانی نسبت به بقیه روش‌های درمانی مانند رفتاردرمانی شناختی (CBT) یا درمان پذیرش و تعهد (ACT) ماندگاری بیشتری دارد. مراجعانی که از یک نوع روش درمانی موفقیتی کسب نکرده‌اند و یا نتایج آن‌ها کوتاه‌مدت بوده است، ممکن است یک دوره طرحواره درمانی برای درمان تله‌های شخصیتی متناسب با نیازهایشان باشد.

 

طرحواره درمانی چگونه کار می‌کند؟

بخش اول طرحواره درمانی به دنبال شناسایی تله‌های شخصیتی فعال در زندگی مراجع میباشد. درمانگر برای این مرحله از تکنیک پرسش و پاسخ یا پرسشنامه کتبی استفاده می‌نماید.

مرحله دوم کار کردن بر روی طرحواره‌ها و تأثیر آنها بر زندگی فرد است.

بخش سوم درمان، کشف نحوه جایگزینی افکار و اعمال منفی با افکار و عواملی است که سرانجام عاطفی و رفتاری متفاوت و رضایت‌بخش‌تری دارند.

مانند همه درمان‌ها، این مراحل هم به‌طور کامل خطی یا ترتیبی نیستند. ممکن است قدم‌هایی به جلو و قدم‌هایی به عقب صورت گیرد. این امر برای بازنگری در استراتژی‌ها و شاید تغییر آن‌ها انجام میگردد.

انواع تله‌های شخصیتی

تله رها شدگی

احساس عدم ثبات یا عدم اطمینان ادراک‌شده نسبت به افرادی که از شخص مراقبت می‌نمایند. شخص احساس می‌کند که افراد مهم در زندگی وی قادر به ارائه حمایت عاطفی، ارتباط، قدرت یا محافظت عملی نخواهند بود. زیرا از نظر عاطفی ناپایدار و غیرقابل‌پیش‌بینی هستند (به عنوان مثال با رفتاری مانند فوران خشم)، قابل‌اعتماد نیستند یا به صورت نامنظم در زندگی شخص حضور دارند، ممکن است بمیرند یا شخص را به خاطر کس دیگری رها کنند.

 

تله بی اعتمادی یا  بد رفتاری

فرد بر این باور است که دیگران به او صدمه می‌زنند، از او سوءاستفاده می‌کنند، تحقیرش می‌کنند، خیانت می‌کنند، دروغ می‌گویند، و آزارش می‌دهند. معمولاً این تصور را دارد که آسیب عمدی بوده یا نتیجه سهل‌انگاری غیرموجه و شدید است. ممکن است این حس را داشته باشد که همیشه فریب‌خورده یا به حقش نرسیده است. معمولاً این تله باعث می‌شود که شخص در روابط عاطفی و فردی خود دچار مشکل شود و برچسب خیانت‌کار به همسر خود یا بقیه افراد بزند.

تله محرومیت هیجانی

از تله‌های شخصیتی است که طبق آن بیمار انتظار دارد که میلش برای دستیابی به میزان معمول از حمایت عاطفی توسط دیگران برآورده نشود. سه شکل عمده محرومیت عبارتند از:

الف – محرومیت از پرورش: عدم توجه، عاطفه، گرما در رابطه یا همراهی.

ب- محرومیت از همدلی: عدم درک، گوش دادن، خودافشایی یا اشتراک متقابل احساسات از سوی دیگران.

ج- محرومیت از حفاظت: عدم وجود قدرت، جهت، یا هدایت دیگران.

تله نقص و شرم

شخص احساس می‌کند که دارای نقص میباشد، بد، ناخواسته، فرومایه یا بی‌اعتبار است. به علاوه، احساس می‌کند امنیت او در صورت قرار گرفتن در معرض خطر برای دیگران مهم نیست. شخص دچار حساسیت بیش‌ازحد به انتقاد، طرد و سرزنش است. در جمع اطرافیان ترس دارد که مقایسه شود و احساس عدم امنیت دارد. همچنین، در ارتباط با دیگران از نقص‌هایی که در خود میشناسد شرمگین است (به عنوان مثال، خودخواهی، انگیزه‌های عصبانیت، تمایلات جنسی غیرقابل‌قبول، ظاهر جسمی نامطلوب، ناهنجاری اجتماعی)

تله انزوای اجتماعی

فرد احساس می‌کند که از بقیه جهان، افراد، گروه‌ها و جوامع جدا افتاده است. از تله‌های شخصیتی است که بیشتر در کسانی رویت می‌شود که عضو اقلیت‌های مذهبی، خانواده‌های مشهور، بسیار باهوش، بسیار زیبا یا بسیار زشت، یا کسانی که درگیر بیماری‌های خاص هستند، یا در افرادی دیده می‌شود به طبقات بالای اجتماعی یا طبقات محروم هستند.

ممکن است شخصی که دارای تله انزوای اجتماعی است در دوران کودکی به دلیل تفاوت‌هایش از گروه هم‌بازی و دوستانش طرد شده باشد و یا مورد تمسخر و توهین قرار گرفته باشد.

تله وابستگی و بی کفایتی

فرد باور دارد که برای مواجهه با مشکلات زندگی و مسئولیت‌هایی که به او محول شده است (به عنوان مثال مراقبت از خود، حل مشکلات روزمره، قضاوت، مقابله با کارهای جدید، تصمیم‌گیری مناسب) شایسته نیست و نمی‌تواند کارها را به خوبی انجام دهد. شخص دچار این تله، اغلب درمانده به نظر می‌آید.

تله آسیب‌پذیری

فرد دچار ترس اغراق‌آمیز از احساس وقوع قریب‌الوقوع یک فاجعه در هرلحظه است که قادر به جلوگیری از آن نمیباشد. جز تله‌های شخصیتی به شمار می‌رود که در آن ترس در یک یا چند مورد زیر متمرکز است:

(الف) فجایع پزشکی: حملات قلبی، ایدز

(ب) فاجعه‌های عاطفی: دیوانه شدن

(پ) فاجعه‌های خارجی: سقوط آسانسور، قربانی یک مجرم شدن، سقوط هواپیما، زمین‌لرزه.

 

تله خویشتن تحول‌نیافته

درگیری عاطفی و نزدیکی بیش‌ازحد با یک یا چند فرد قابل ‌توجه دیگر (غالباً والدین) به بهای عدم رشد عادی اجتماعی است. شخص این احساس را دارد که بدون دریافت حمایت مداوم از سوی دیگری، نمی‌تواند از عهده مسئولیت‌های خود برآید یا حتی زنده بماند. به علاوه، شخص احساس بی‌کفایتی هویت می‌کند. این تله بیشتر در غالب احساس خلأ، فقدان هدف، و زیر سؤال بردن ماهیت وجود خود همراه میباشد.

 

تله شکست

یکی از تله‌های شخصیتی معمول است که با احساس عدم موفقیت، ناگزیر بودن شکست در همه امور و ضعیف بودن نسبت به همسالان خود همراه است. فرد احساس می‌کند احمق، به‌دردنخور، بی‌استعداد و بی‌توجه است و در زندگی هیچ‌وقت به‌اندازه دیگران موفق نبوده است.

تله استحقاق

از دیگر تله‌های شخصیتی است که فرد باور دارد نسبت به دیگران دارای حقوق و امتیازات ویژه‌ای میباشد و نباید پایبند هیچ قانونی باشد؛ چراکه از دیگران برتر است. بیمار اصرار دارد که باید هر چه می‌خواهد به دست آورد، بی توجه از آن‌که چقدر خواسته‌اش معقول و منطقی است یا حتی با چه هزینه‌ای برای دیگران همراه است. اغلب شامل رقابت‌های شدید یا تسلط یافتن بر بقیه افراد می‌شود. بیمار بدون همدلی یا نگرانی برای دیگران، رفتار آنان را کنترل می‌کند تا به خواسته‌های خود دست یابد.

تله خویشتن‌داری یا خودانضباطی ناکافی

ناتوانی یا عدم تمایل به یادگیری خویشتن‌داری و تحمل ناامیدی برای رسیدن به اهداف شخصی خود است. شخصی که چنین طرحواره‌ای دارد، درد را تحمل نمی‌کند، از مسئولیت‌پذیری گریزان است، به هر قیمتی که شده از تعارض جلوگیری می‌کند و زیاد به خودش سخت نمی‌گیرد.

این عوامل باعث می‌شود از رضایت شخصی، تعهد و انسجام شخصیتی چنین فردی جلوگیری گردد. رفتارهای معمول این بیماران شامل تکانشگری، حواس‌پرتی، آشفتگی، بی میلی در پشتکار برای انجام تکالیف ملال آور و روزمره، بیان شدید هیجان و اغراق در مسئله، بروز رفتار نمایشگری، عادت در تأخیر و بی ثباتی می‌شود.

 

تله اطاعت

ویژگی یکی دیگر از تله‌های شخصیتی عبارت است از تسلیم بیشتر از حد معمول نسبت به کنترل شدن توسط دیگران معمولاً برای پرهیز از خشم آن‌ها و طرد شدن. دو نوع از تله اطاعت شامل:

تسلیم نیازها: سرکوب کردن امیال، تصمیمات و ترجیحات.

تسلیم عواطف: سرکوب ابراز عاطفی به‌ویژه خشم.

فرد احساس می‌کند که نیازها و عقاید وی برای دیگران مهم نیستند و ازاین‌رو، دائماً در برابر دیگران تسلیم می‌شود و خود را سرکوب مینماید.

 

تله ایثار

شخص به‌طور افراطی تلاش می‌کند نیازهای دیگران را برآورده سازد، حتی به بهای آزار دادن و قربانی کردن خودش. دلیل عمده آن پرهیز از ایجاد درد برای دیگران و جلوگیری از حس گناه ناشی احساس خودخواه بودن است. گاهی دیده می‌شود شخصی که دچار این مورد در فهرست تله های شخصیتی است، نسبت به افرادی که باید دائماً نیاز آنان را رفع کند، احساس خشم دارد و حس می‌کند نیازهایش برای دیگران اهمیت ندارد.

تله پذیرش جویی و مهر طلبی

تله پذیرش جویی از تله‌های شخصیتی میباشد که شخص نیاز به جلب‌توجه، تأیید و توجه زیاد از سوی دیگران دارد. درواقع، عزت‌نفس و امنیت شخص به واکنش دیگران بستگی دارد. نیاز شدید به دریافت توجه و تأیید دیگران اغلب به تصمیمات و رفتارهایی در زندگی شخص می‌انجامد که پس از مدتی موجب نارضایتی و دوری وی از هویت خویش می‌شود.

تله منفی گرایی و بد بینی

تمرکز مداوم و بیش از‌حد بر جنبه‌های منفی زندگی (درد، مرگ، فقدان، ناامیدی، اختلاف، گناه، خشم، مشکلات و غیره) در عین نادیده گرفتن یا کوچک شمردن جنبه‌های مثبت زندگی است. فردی که در بین تله‌های شخصیتی به این تله مبتلا باشد، انتظارات اغراق‌شده‌ای از زندگی، کار و روابط فردی دارد و حتی وقتی همه‌چیز خوب است، انتظار دارد که بالاخره درجایی همه‌چیز از هم بپاشد. ازآن‌جا که شخص بر جنبه‌های منفی تمرکز دارد، نگرانی، شکایت و تردید جز رفتارهای شایع او به حساب می‌آید.

تله بازداری هیجانی

این تله با تله محرومیت هیجانی متفاوت است. این افراد هیجان و عواطف خود را نشان نمی‌دهند. محبت و دلسوزی از خود نشان نمی‌دهند و حتی خشم خود را نیز سرکوب می‌نمایند. این می‌تواند به دلیل ترس از دست دادن کنترل، آسیب زدن به دیگران، پرهیز از برچسب عصبی بودن و ناتوانی در بیان احساسات باشد. معمولاً افرادی که در خانواده‌های بسیار سخت‌گیر رشد کرده‌اند که اجازه بیان احساسات خود را نداشته‌اند در این تله زمین‌گیر میشوند.

تله معیارهای سخت‌گیرانه

جزو تله‌های شخصیتی است که به‌طور آزاردهنده‌ای باعث کمال‌گرایی فرد می‌شود. این افراد سختگیری زیادی نسبت به خود و دیگران دارند و کوچک‌ترین خطا، نقص یا ناهماهنگی را تاب نمی‌آورند. اغلب از دست دیگران ناراحت می‌شوند، رقابت‌طلب هستند و در انجام کارها دچار اضطراب می‌شوند.

 

تله تنبیه

بیمار در تنبیه دیگران هیچ‌گونه رحمی ندارد و باور دارد تنبیه تنها روش برای جلوگیری از اشتباه مجدد است. این تنبیه می‌تواند در مورد خودش یا دیگران باشد. برای آنان هیچ عذری قابل‌پذیرش نیست و هیچ‌گونه رحم و بخششی در این خصوص ندارند.

چگونه میتوان تله های شخصیتی یا طرحواره ها را کنترل کرد؟

طرحواره‌های صحیح و التیام‌دهنده را در برابر طرحواره‌های ناسالم و ناسازگار بنشانید.

الگوهای احساسی و رفتاری برآمده از تله های روانی را عوض کنید.

نیازهای هیجانی برآورده نشده دوران کودکی را به شکل صحیح برطرف کنید.

با ناکامی‌ها و تنش‌های حاصل از نیازهای تأمین‌نشده به درستی مواجه شوید.

همه این مسائل به شما کمک خواهد کرد از الگوهای تکراری کودکی رها شوید و ذهنیتی بزرگسال قدرتمند و سالم داشته باشید.

نتیجه‌گیری:

تله های روانی یا طرحواره‌ها، الگوهایی تکراری هستند که از دوران کودکی به‌جا مانده‌اند و معمولاً اثری مخرب در رفتارها و اعمال دوران بزرگسالی‌مان میگذارند.

رهایی از این تله‌ها تاثیر بسزایی در بهبود سلامت روانی ما خواهد داشت. در این مقاله این تله‌ها و راه‌های رهایی از آن‌ها را بررسی نمودیم صحبت کردیم.

آیا شما تجربه‌ای در خصوص تله‌های شخصیتی دارید؟

همکاران ما در تیم دوستکام آماده‌ی ارائه خدمات مشاوره حضوری در مشهد در این خصوص میباشند.

همچنین میتوانید در قسمت ثبت نظر سوالات خود را با ما به اشتراک بگذارید. مشاورین ما در این بخش پاسخگوی سوالات روانشناسی شما بزرگواران میباشند.

دوستکام، همراهی برای روزهای به کام